Halloween, a historia warzyw.

Halloween, a historia warzyw.

Historia warzyw wpisana jest nierozłącznie w cykl świąt i obrzędów, takich jak np. Halloween. Każde z warzyw ma swoją specyfikę i unikalną, niesamowitą historię, dzięki której możemy cieszyć się dzisiaj nimi. Czy zastanawialiście się skąd się wziął zwyczaj wycinania w dyni tych wszystkich strasznych lub śmiesznych twarzy? Tak, ja także! Zapraszam do zapoznania się z historią dyni oraz innych warzyw używanych nie tylko w kuchni.

Po co wycinać warzywa?

No właśnie, po co? Czy nie lepiej było zrobić coś z papieru lub kupić gotowe w sklepie? Otórz w dawnych wiekach nie istniało coś takiego jak produkcja na masową skalę. Wszystkie potrzebne do życia produkty wykonywano własnoręcznie na domowe potrzeby. Wykorzystywano przy tym materiały łatwo dostępne jak drewno, rośliny, czy produkty pochodzenia zwierzęcego. Nie inaczej było z obrzędami Święta Zmarłych. Zaczęło wiele wieków temu od wycinania masek obrzędowych z rzepy lub brukwi. Na ten temat więcej informacji znajdziecie w artykule „Historia Halloween. Czy to święto przybyło do nas z Ameryki?”.

Od starożytności po średniowiecze były to najbardziej rozpowszechnione rośliny jadalne na kontynencie europejskim. Sytuacja zmieniła się dopiero po dokonaniu Wielkich Odkryć Geograficznych w XVI wieku. Z nowo odkrytych terytoriów europejscy kolonizatorzy przywozili nowe rośliny jadalne, ozdobne, konstrukcyjne, a także przyprawy i używki. Poniżej przyjrzymy się wybranym roślinom, które zmieniły nawyki żywieniowe i życie wielu ludzi na całym świecie.

Ziemniaki

Ta niepozorna roślina, tak mocno kojarzona dzisiaj z Europą, nie była tutaj znana aż do XVI wieku. Przywieziona przez odkrywców z Ameryki Południowej, początkowo była uprawiana w ogrodach jako … roślina ozdobna. Kwiaty ziemniaków wykorzystywano również jako dekorację noszoną przy ubraniach. Również dlatego, że w europie ziemniak uznawany był za roślinę trującą, prawdopodobnie przez negatywne skutki spożywania jej na surowo. Dopiero po jakimś czasie został doceniony jako jadalna bulwa.

Ziemniak (zwany jabłkiem ziemnym) na początku znajdował uznanie w bogatszej części społeczeństwa, magnaterii, szlachty, czy kleru. W wieku XVII i XVIII był już masowo uprawiany w całej europie. Przyczyniały się do tego jego rozliczne zalety. Nie wymagał wiele pracy, rósł nawet na słabych jakościowo glebach i dawał znaczne plony. Dzięki ziemniakom uniknięto wielokrotnie klęski głodu wywołanej działaniami wojennymi lub złą pogodą. Uprawy ziemniaków zwiększały się także z powodu możliwości ich destylacji i produkcji alkoholu.

Należy docenić więc rolę ziemniaków w rozwoju europy. Często rozwój kojarzy nam się z rewolucją przemysłową i maszynami parowymi, jednak takie same lub większe zasługi mogą mieć zwykłe ziemniaki.

Pomidory

Kolejna roślina, którą zawdzięczamy wyprawom za ocean. Pochodzi z obecnego Peru, czyli Imperium Inków. Ona także początkowo uznawana była za trującą i stosowana była jako ozdobna. Należy zauważyć, że ówczesne pomidory były od obecnie znanych. Różniły się rozmiarem i kolorem. Konkwistadorzy nazwali je „złotymi jabłkami” ze względu na ich barwę. Indianie południowoamerykańscy mówili o nich „xitomatl” czyli duży pulchny owoc.

Tak jak wiele innych rodzimych nazw i ta ewoluowała na przestrzeni dziejów, ulegając uproszczeniu. Nazywana z hisz. „tomate”, czy z ang. „tomato”. Również w Polsce początkowo nazywano te rosliny „tomatami”. Jeżeli cofnęlibyśmy się do początków XX w. to w sklepie natknąć by się można na „Skumbrie w tomacie”, a nie jak dzisiaj na „Makrele w sosie pomidorowym”.

Ciekawa jest także etymologia polskiej nazwy pomidor, co można spróbować odnieść do języka francuskiego. Tam „pomme d’ore” oznacza „jabłko rudy” (jak np. ruda żelaza).

Tomaty w Polsce pojawiły się dopiero pod koniec XIX w. Spopularyzowane zostały dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym.

Pomidory zostały sklasyfikowane jako warzywa, choć są owocami. Przyczyniła się do tego ustawa wprowadzona w Stanach Zjednoczonych z 1893 roku klasyfikująca tomaty jako warzywo. Stało się tak z powodu ich kulinarnych zastosowań bardziej odpowiadającym warzywom, niż owocom. Dodajemy je do zup, sałatek, sosów (ketchup!), kanapek, ale nie są spożywane jako deser lub dodatek do ciast.

Pomidory w naszych sklepach niestety w większości odbiegają smakiem i walorami zdrowotnymi od tych znanych z ogródków. Systematyzacja upraw, wprowadzenie krzyżówek odmian (czy jak kto woli modyfikacji genetycznych) doprowadziły do ujednolicenia owoców pomidora. Są to rośliny odporne na choroby, utrzymujące kolor i zdrowy wygląd przez długi czas i … niesmaczne. Pozostaje nam tylko wziąć sprawy w swoje ręce i posadzić jedną ze starych odmian na własnej działce.

Kukurydza

Przywieziona do europy podobnie jak ziemniaki i pomidory z Ameryki Południowej. Pierwsze uprawy kukurydzy, które udało się datować metodą radiowęglową, pochodzą sprzed 8 000 lat! Wiemy, że kukurydza stanowiła podstawę pożywienia ludów mezoameryki, od dzisiejszego Meksyku, po południowe krańce Argentyny. Przez Azteków, Inków i Majów składana była bogom w ofierze, jako najlepszy dar.

Znanych jest wiele odmian kukurydzy. Dzisiejsza kukurydza nie przypomina tej uprawianej pierwotnie w Ameryce Południowej. Jest znacznie większa i odporniejsza na szkodniki niż jej poprzedniczki. To za sprawą krzyżówek dokonywanych przez plantatorów, chcących uzyskiwać lepsze plony. Warto również dodać, że jest to obecnie najpopularniejsza roślina uprawna na świecie.

Jej zbiory szacowane są od 700 do 800 mln ton, w zależności od roku. Warto dodać, że zbiory dwóch kolejnych najpopularniejszych roślin, czyli ryżu i pszenicy są o około 100 mln ton mniejsze, każda.

Dynie

Tym oto sposobem dotarliśmy do głównej bohaterki tego artykułu czyli dyni. Choć coraz częściej wykorzystujemy ją w naszych domach nie jest szerzej znana historia jej przybycia do Polski i Europy.

Nazywana była w Polsce również banią, tykwą (obecnie w j. ros.), harbuzem lub krobolem.

Dynie także są roślinami przybyłymi do nas z kontynentu południowoamerykańskiego. Ich ewolucja odbywała się z udziałem człowieka, który chciał uzyskiwać dorodniejsze plony przy mniejszym nakładzie pracy.

Badania genetyczne genu mitochondrialnego wykazały, że istniało co najmniej sześć niezależnych przypadków udomowienia dyni oddzielających gatunki domowe od ich dzikich przodków. Była to jedna z pierwszych roślin „udomowionych”, czyli przystosowanych do upraw w przydomowych ogródkach. Badania udowodniły jej uprawy już około 10 000 lat temu! Wiemy to z badań przeprowadzonych w jaskini Guilá Naquitz w Oaxaca w Meksyku. Przeprowadzono je w latach 60-tych i 70-tych XX w. Znalezione tam nasiona w warstwach sprzed 8000 lat p.n.e. mają powyżej 10 mm grubości. Nasiona dzikie znajdują się zawsze poniżej granicy 10mm.

Uprawy dyni poddawane są nieustannie doskonaleniu. Ludzie pragną coraz dorodniejszych zbiorów, przybierających nieraz monstrualne rozmiary. Posłuchajcie.

Mega dynie w Polsce.

Najcięższą dynią jaką wyhodowano do tej pory w Polsce była „Gosia”, która ważyła aż 870 kg! By ją zważyć musiano ją spiąć pasami i przetransportować na paletę. Rekord ustanowiono 13 Października 2019 roku na XVI Dolnośląskim Festiwalu Dyni we Wrocławiu. Z pewnością ten niesamowity wynik będzie wkrótce pobity. Z każdym rokiem do konkursów stają coraz cięższe dynie. Nasi plantatorzy ciągle doskonalą system upraw i nawożenia w celu uzyskania oszałamiających efektów.

Giga dynie na świecie.

Jest wiele miejsc na świecie gdzie organizowane są zawody na największe warzywa i owoce. Chociaż w klasyfikacji popularności tych zawodów przodują Stany Zjednoczone, to rekordzistka pochodzi ze starego kontynentu. To właśnie w Europie wyrosła największa do tej pory dynia o wadze 1190,5 kg !!! Rekord został pobity 9 Października 2016 roku i należy do Belga Mathias’a Willemijns’a.

Południowoamerykańskie Eldorado

Wielu śmiałków i poszukiwaczy przygód podejmowało próby odnalezienia tajemniczego, legendarnego, złotego miasta, czyli Eldorado. Tymczasem najcenniejsze dobra Ameryki Południowej były na wyciągnięcie ręki i są to rośliny. W tym artykule udało opisać się pokrótce tylko niektóre z nich. Jednak lista znanych i chętnie spożywanych przez nas roślin stamtąd jest dłuższa, np. ananasy (ang. pineapple – jabłko sosnowe), tytoń, truskawki, czy awokado. Należało by wymienić jeszcze ogromną liczbę roślin leczniczych, czy ozdobnych pochodzących z lasów Amazonii. To jednak temat na inny artykuł.

Wszystkie wykorzystane w artykule zdjęcia pochodzą z dodatkowych, bezpłatnych warsztatów organizowanych w Smart club.

Rozwijamy na nich zdolności manualne, poznawcze oraz kreatywne naszych podopiecznych , przy czym staramy się, by była to dobra zabawa.